Sốt rét, biết càng sớm càng tốt

Bệnh cảnh lâm sàng đa dạng từ nhẹ đến nặng có thể có biến chứng gây tử vong như: sốt rét thể não, sốt rét đái huyết sắc tố, suy thận, suy gan, trụy tim mạch. Vì vậy, việc nhận biết sớm mắc sốt rét là vô cùng quan trọng, nhất là những trường hợp đi vào vùng có dịch.

Bệnh sốt rét lây lan từ người này sang người khác qua trung gian của muỗi Anopheles bằng cách: Muỗi Anopheles đốt người bệnh sốt rét hút ký sinh trùng Plasmodium truyền sang người lành làm lan tràn mầm bệnh. Đây là nguồn lây bệnh chủ yếu. Ngoài ra, ký sinh trùng sốt rét còn có thể nhiễm trực tiếp từ người bệnh sang người lành khi truyền máu có mầm bệnh hoặc dùng ống chích, kim tiêm có dính máu người bệnh trong trường hợp tiêm chích ma túy.

Muỗi truyền bệnh sốt rét là loài muỗi Anopheles, trên thế giới có khoảng 420 loài nhưng trong đó có 70 loài là trung gian truyền bệnh sốt rét cho người trong điều kiện tự nhiên. Ở Việt Nam cho tới nay đã phát hiện được 59 loài Anopheles, trong đó có 15 loài được xác định là trung gian truyền bệnh chính, truyền bệnh phụ và nghi ngờ truyền bệnh. Loài muỗi Anopheles truyền bệnh sốt rét chủ yếu tại Việt Nam đã được Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng xác định gồm An. aminimus hoạt động ở vùng rừng núi trên toàn quốc, An.dirus hoạt động ở vùng rừng núi từ vĩ tuyến 20 trở vào phía Nam và An.sundaicus hoạt động ở vùng ven biển nước lợ Nam Bộ. Các loài muỗi trung gian truyền bệnh phụ và nghi ngờ là trung gian truyền bệnh sốt rét như An.aconitus, An.jeyporiensis, An.maculatus, An.subpictus, An.sinensis,  An.vagus, An.indefinitus, An.campestris, An.culicifacies, An.interruptus, An.lesteri, An.nimpe... chưa xác định rõ được vai trò truyền bệnh cụ thể nhưng chúng cũng luôn được cảnh giác.

Biểu hiện của bệnh sốt rét có thể thay đổi từ nhẹ đến nặng tùy thuộc vào nhiều yếu tố như: loại ký sinh trùng mắc phải, tình trạng miễn nhiễm của ký chủ, cơ địa ký chủ (thai nghén, suy dinh dưỡng...). Thời kỳ ủ bệnh trung bình từ 9 đến 30 ngày thay đổi tùy theo từng chủng loại ký sinh trùng sốt rét.

Biểu hiện lâm sàng kinh điển của bệnh sốt rét bao gồm các cơn sốt điển hình trải qua 3 giai đoạn: sốt cao, rét run, vã mồ hôi. Một cơn sốt thường kéo dài từ 2 đến 8 giờ và ngoài cơn sốt bệnh nhân không có cảm giác bị bệnh. Ngoài ra, có thể có các triệu chứng đi kèm khác như: nhức đầu, mệt mỏi, suy nhược, buồn nôn, đau cơ, rối loạn tiêu hóa...

Đối với những người bị sốt rét lần đầu, kiểu sốt cơn điển hình không thường gặp, trong khi những triệu chứng đi kèm khác lại thường xuất hiện, làm cho chúng ta dễ nhầm lẫn với các bệnh khác như là bệnh sốt xuất huyết, cúm, nhiễm siêu vi... Người mắc bệnh sốt rét thường xuyên bị thiếu máu, người gầy, da xanh, niêm mạc mắt nhợt. Sốt rét có thể làm cho lách to, phù nề do suy dinh dưỡng, phụ nữ có thai mắc sốt rét dễ bị đẻ non, sẩy thai, thai chết lưu, trẻ em mắc sốt rét dễ bị suy dinh dưỡng, chậm lớn. Người mắc sốt rét không được điều trị sẽ chuyển thành sốt rét ác tính và chết. Nếu mắc bệnh sốt rét không được điều trị hoặc điều trị không đúng sẽ là nguồn bệnh để lây sang người khác làm cho nhiều người mắc bệnh, gây nên dịch sốt rét. Bệnh sốt rét làm giảm sức lao động, tốn tiền mua thuốc nên giảm thu nhập, dẫn tới nghèo đói, vì vậy, bệnh sốt rét có ảnh hưởng rất lớn tới sự phát triển của đời sống kinh tế xã hội.

Phương pháp chẩn đoán bệnh sốt rét

Chẩn đoán bệnh sốt rét dựa vào 3 yếu tố: dịch tễ, biểu hiện lâm sàng và xét nghiệm tìm ký sinh trùng sốt rét trong máu. Với các biệu hiện lâm sàng đa dạng, phong phú, trong giai đoạn khởi đầu triệu chứng thường không điển hình, mơ hồ, dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác thì yếu tố dịch tễ (sống hoặc đi đến vùng sốt rét lưu hành trong vòng 1 tháng, có tiền căn sốt rét trong vòng 2 năm) sẽ đóng vai trò quan trọng có thể giúp chúng ta nghĩ đến và xác định bệnh một cách dễ dàng.

Việc xác định bệnh sốt rét rất đơn giản bằng kỹ thuật soi tiêu bản máu tìm ký sinh trùng sốt rét, cũng như test nhanh tìm kháng nguyên sốt rét có thể được thực hiện ở các cơ sở y tế phường, xã. Chính vì vậy, trong giai đoạn dịch sốt rét lan rộng, khi chúng ta bị sốt hoặc có triệu chứng nghi ngờ sốt rét thì cần sớm đến các cơ sở y tế địa phương để được chẩn đoán xác định và điều trị kịp thời.