Phát hiện, xử trí sốt xuất huyết ở tuyến dưới

Cơ sở y tế ở tất cả các tuyến cần phải nghi ngờ sốt xuất huyết bùng phát thành dịch khi trong cộng đồng người dân có nhiều người đến khám chữa bệnh do bị sốt cao đột ngột chưa rõ nguyên nhân với tình trạng sốt kéo dài từ 2 - 7 ngày, đồng thời kèm theo các triệu chứng xuất huyết như chảy máu cam, chảy máu chân răng, xuất huyết dưới da, đi tiểu ra máu, nôn ra máu, rong kinh hoặc có vết bầm tím ở xung quanh chỗ tiêm chích. Phải thận trọng và càng nghi ngờ hơn khi thấy các trường hợp bệnh nhân bị sốt nhưng không đáp ứng điều trị đặc hiệu với những chẩn đoán ban đầu là viêm họng, viêm phổi, sốt rét... hoặc có bệnh nhân tử vong trong vòng một tuần sau khi bị sốt kèm theo triệu chứng xuất huyết chưa rõ nguyên nhân. Việc phát hiện, xử trí điều trị được thực hiện tùy theo tuyến bệnh nhân đến khám chữa bệnh.

Tẩm màn bằng hóa chất phòng chống bệnh sốt xuất huyết cho người dân.

Tại trạm y tế các xã, phường, thị trấn

Cần chú ý những trường hợp người bệnh đến khám có các triệu chứng như sốt cao đột ngột, có cảm giác đau khắp người, chán ăn, mệt mỏi, làm nghiệm pháp dây thắt có dấu hiệu dương tính. Nếu bệnh nhân tỉnh táo, gan không to; mạch, huyết áp bình thường; đi tiểu nhiều, chân tay ấm thì chỉ định điều trị ngoại trú. Cho người bệnh uống nước đun sôi để nguội hoặc nước ép trái cây như cam, chanh, dừa; nếu sốt cao từ 39^oC trở lên thì chườm mát, uống thuốc hạ sốt paracetamol. Phải theo dõi người bệnh và nên khám lại hàng ngày cho đến khi hết sốt được 2 ngày. Nếu trạm y tế không có điều kiện xét nghiệm dung tích hồng cầu (hematocrite) và tiểu cầu thì nên chuyển bệnh nhân lên tuyến trên. Chú ý không truyền dịch khi chưa có chỉ định. Khi người bệnh có các triệu chứng như lừ đừ, vật vã, chân tay lạnh, da lạnh, đi tiểu ít, nôn nhiều, huyết áp kẹt hoặc huyết áp tụt, gan to, xuất huyết... trong điều kiện trạm y tế xã, phường, thị trấn không có bác sĩ, y sĩ và không có phương tiện để truyền dịch bằng đường tĩnh mạch thì tích cực bù nước bằng đường uống; đồng thời chuyển gấp bệnh nhân đến bệnh viện gần nhất để xử trí điều trị phù hợp. Nếu trạm y tế có bác sĩ, y sĩ và có điều kiện để truyền dịch bằng đường tĩnh mạch thì phải truyền ngay dung dịch mặn đẳng trương hoặc dung dịch ringer lactat với tốc độ truyền từ 15 - 20ml/kg cân nặng/giờ; đồng thời chuyển bệnh nhân trong điều kiện an toàn đến ngay bệnh viện gần nhất để tiếp tục xử trí điều trị. Nên nhớ rằng trong lúc chuyển người bệnh đến bệnh viện phải tiếp tục truyền để bù dịch và có nhân viên y tế đi kèm để hỗ trợ khi cần thiết. Chú ý khi bệnh nhân đến trạm y tế khám nhưng huyết áp không đo được, mạch nhanh, nhỏ, khó bắt; cần phải bơm truyền trực tiếp vào tĩnh mạch dung dịch mặn đẳng trương hoặc dung dịch ringer lactat cho đến khi đo được huyết áp, mạch bắt được rõ rồi mới được chuyển người bệnh gấp đến bệnh viện nơi gần nhất để xử trí điều trị.

Nhiệm vụ của cán bộ, nhân viên y tế tại trạm y tế xã, phường, thị trấn là phải có trách nhiệm truyền thông giáo dục sức khỏe, phổ biến cho cộng đồng hiểu biết về các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh sốt xuất huyết như sốt cao đột ngột, mệt mỏi, chán ăn, nhức đầu, có biểu hiện xuất huyết ở da, niêm mạc... và khuyến cáo gia đình nên đưa bệnh nhân đến ngay trạm y tế để phát hiện, chẩn đoán và theo dõi điều trị. Đồng thời phổ biến cho người dân biết cách chăm sóc người bệnh sốt xuất huyết để có thể điều trị ngoại trú tại gia đình như cho ăn uống bình thường, cho uống nhiều nước ép trái cây như cam, chanh, dừa; biết cách pha dung dịch oresol để uống. Nếu bệnh nhân bị sốt cao từ 39^oC trở lên phải biết cách chườm mát hoặc cho uống thuốc hạ nhiệt paracetamol do trạm y tế kê đơn. Lưu ý tuyệt đối cấm sử dụng thuốc acetyl salicylic acid (aspirin), analgin, ibuprofen để điều trị vì có thể gây xuất huyết, tan máu.

Một vấn đề cũng cần quan tâm là hướng dẫn cho gia đình người bệnh biết rõ các triệu chứng nặng của sốt xuất huyết để đưa ngay bệnh nhân đến khám tại trạm y tế như khi đang sốt cao mà nhiệt độ hạ xuống đột ngột, chân tay lạnh, bứt rứt, vật vã hoặc li bì, da ẩm, vã nhiều mồ hôi, nôn ói nhiều, đau bụng nhiều, đi tiểu ít và có các biểu hiện xuất huyết nặng. Trong công tác quản lý chuyên môn tại trạm y tế, cán bộ phụ trách phải thực hiện đúng quy chế thông tin, báo cáo bệnh sốt xuất huyết và các bệnh truyền nhiễm khác theo quy định.

Lưu ý, tất cả các tuyến điều trị ở trạm y tế hay bệnh viện cần chẩn đoán phân biệt bệnh sốt xuất huyết với các bệnh sốt phát ban do virut, sốt mò, sốt rét, nhiễm khuẩn huyết do liên cầu lợn, viêm não mô cầu, nhiễm vi khuẩn gram âm, sốc nhiễm khuẩn, các bệnh lý về máu, bệnh lý ổ bụng cấp tính... để xử trí điều trị đúng.

Khuyến nghị

Đặc điểm của sốt xuất huyết là sốt, xuất huyết và thoát huyết tương. Diễn biến bệnh có thể dẫn đến sốc giảm thể tích tuần hoàn, rối loạn đông máu, suy tạng. Nếu bệnh nhân không được phát hiện, chẩn đoán sớm và xử trí kịp thời sẽ có nguy cơ tử vong do những biến chứng trầm trọng. Vì vậy, khi người bệnh đến khám chữa bệnh ở bất cứ tuyến nào, dù ở trạm y tế hay bệnh viện cũng nên cảnh giác để có biện pháp xử trí điều trị phù hợp. Cộng đồng người dân không nên chủ quan khi nghi ngờ người thân trong gia đình bị mắc bệnh sốt xuất huyết và cần có sự hiểu biết, phải đưa ngay người bệnh đến cơ sở y tế để khám chữa bệnh kịp thời, không được tự điều trị, chăm sóc ở nhà khi chưa có chỉ định, tư vấn của bác sĩ; mọi sự chậm trễ là điều đáng tiếc có thể xảy ra.