Bệnh sởi hoành hành, vì sao?

PV: Bộ Y tế đưa ra nhận định vi rút sởi không có sự biến đổi về gen gây bệnh, vẫn là gen sởi cổ điển, nhưng trên thực tế tại các bệnh viện, các ca bệnh biến chứng viêm phổi, suy hô hấp do sởi rất nặng, nhiều trẻ đã tử vong. Ông đánh giá về vấn đề này như thế nào?

PGS.TS. Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế). Ảnh: T. Minh.

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Từ đầu năm 2014 đến nay Việt Nam ghi nhận có 6.611 trường hợp sốt phát ban dạng sởi, trong đó ghi nhận 2.492 trường hợp được xác định mắc bệnh sởi, trong đó có 25 trường hợp tử vong. Số ca mắc của năm nay thấp hơn vụ dịch năm 2009-2010. Hiện Việt Nam chưa công bố loại trừ bệnh sởi và dịch bệnh này vẫn xảy ra hằng năm và đang cố gắng để đạt được mục tiêu này.

Mặc dù đánh giá số mắc tại cộng đồng có thấp hơn so với năm 2009 - 2010 nhưng số bệnh nhân mắc sởi nhập viện lại cao cục bộ tại một số bệnh viện tuyến trên như tại bệnh viện Nhi Trung ương, Khoa Nhi bệnh viện Bạch Mai và bệnh viện Xanh Pôn (Hà Nội).

Theo nhận định, dịch bệnh xuất hiện năm nay là do tính chất chu kỳ dịch xuất hiện sau 4-5 năm kể từ vụ dịch 2009-2010. Nguyên nhân là do quá trình tích luỹ những trường hợp trẻ em không được tiêm chủng hoặc có được tiêm chủng nhưng không tạo được miễn dịch qua các năm và mắc bệnh. Điều này phù hợp với diễn biến dịch sởi trên thế giới và khu vực của các nước triển khai chương trình tiêm chủng mở rộng vắc xin sởi cho trẻ em.

Trước tình hình đó, Bộ Y tế đã trực tiếp kiểm tra và làm việc tại các bệnh viện và Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Viết Tiến cũng đã trực tiếp kiểm tra tình hình để tháo gỡ khó khăn cho Bệnh viện Nhi Trung ương. Bộ trưởng Bộ Y tế cũng đã chỉ đạo bệnh viện bố trí khu vực điều trị riêng cho bệnh nhân sởi, thực hiện nghiêm các biện pháp cách ly, bổ sung trang thiết bị, kinh phí cho bệnh viện…

Trong thời điểm hiện nay là mùa đông xuân là điều kiện lý tưởng cho các dịch bệnh đường hô hấp phát triển nên số bệnh nhân viêm phổi nhập viện trong dịp này cũng thường tăng cao. Năm nay, do bệnh sởi xảy ra cùng lúc với thời điểm bệnh nhân viêm phổi nhập viện cao nên số bệnh nhân nặng cũng nhiều hơn. Trên thực tế phần lớn những bệnh nhân sởi nặng năm nay là do có bệnh lý ở phổi hoặc là bị biến chứng viêm phổi sau sởi, các biến chứng khác của sởi như tiêu chảy lại rất ít. Hiện Hội đồng chuyên môn về điều trị của Bộ Y tế cũng đã họp để có những đánh giá, rút kinh nghiệm trong điều trị cũng như tìm giải pháp điều trị tốt hơn đối với bệnh sởi trong tình hình hiện tại.

PV: Đến nay, đã có 25 bệnh nhân tử vong do sởi theo công bố của Bộ Y tế khiến dư luận rất hoang mang và cho rằng số tử vong thực tế cao hơn nhiều lần con số này. Ý kiến của ông thế nào về vấn đề này?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: 25 ca tử vong này được khẳng định là do biến chứng của sởi. Còn trên thực tế bệnh viện có thể có những trường hợp bệnh nhân tử vong do những nguyên nhân khác bao gồm cả bệnh nhân vừa mắc bệnh khác và sởi.

Một vấn đề cũng cần xem xét là thời điểm giao mùa đông - xuân có nhiều dịch bệnh song hành, nhất là các bệnh viêm đường hô hấp cấp, viêm phổi ở trẻ em phát triển có nhiều triệu chứng tương tự như bệnh sởi và cũng có thể là biến chứng của bệnh sởi.

Chúng tôi cũng đang điều tra nguyên nhân vì sao số trường hợp tử vong chỉ tập trung chủ yếu ở phía Bắc mà phía Nam chưa có, trong khi nghiên cứu vi rút sởi chưa phát hiện có biến đổi về gen và độc lực. Chúng tôi đang phân tích xem liệu sự khác biệt về thời tiết giữa hai miền Nam - Bắc trong thời gian vừa qua có ảnh hưởng đến mức độ nặng của sởi hoặc có vấn đề nguyên nhân khác liên quan ở khu vực miền Bắc không. Việc xác định nguyên nhân là rất cần thiết cũng như việc công bố số liệu cần phải hết sức khoa học và chính xác để tránh gây hoang mang cho người dân. Bộ Y tế cũng đang tiếp tục tìm hiểu nghiên cứu về vi rút học, đặc điểm lâm sàng, dịch tễ học của bệnh để có những kết luận chính xác nhất. Bộ trưởng Bộ Y tế cũng đã giao cho Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương phối hợp với các bệnh viện ở phía Bắc, Viện Pasteur TP HCM phối hợp với các bệnh viện ở phía Nam thực hiện các nghiên cứu này.

PV: Có ý kiến cho rằng, tình hình dịch xảy ra như vậy song Bộ Y tế vẫn chưa công bố dịch, xin cho biết quan điểm của ông như thế nào?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Hiện nay việc công bố dịch thực hiện theo Quyết định số 64/2010/QĐ-TTg ngày 25/10/2010 của Thủ tướng Chính phủ quy định về điều kiện công bố dịch. Sởi là dịch bệnh nhóm B nên việc công bố dịch thuộc thẩm quyền của Chủ tịch UBND tỉnh trên cơ sở đánh giá tình hình dịch bệnh và khả năng kiểm soát của địa phương. Hiện nay các địa phương thấy rằng dịch vẫn trong tầm kiểm soát nên chưa công bố. Khi có 2 tỉnh trở lên đồng thời yêu cầu công bố dịch, Bộ Y tế sẽ xem xét để công bố dịch theo thẩm quyền được giao.

Việc Bộ Y tế chưa công bố dịch sởi không có nghĩa là không triển khai các hoạt động phòng chống dịch sởi hoặc không cung cấp tình hình bệnh sởi đến người dân. Thực tế trong thời gian vừa qua, Bộ Y tế cùng với các địa phương đã tập trung cao độ, huy động các nguồn lực vào công tác phòng chống bệnh sởi. Ngay từ đầu năm, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam đã trực tiếp chỉ đạo các hoạt động phòng chống dịch bệnh trong đó có bệnh sởi. Bộ Y tế đã yêu cầu các đơn vị trong ngành y tế phối hợp với các đơn vị, địa phương rà soát đối tượng trong độ tuổi tiêm chủng, thực hiện quyết liệt chiến dịch tiêm vắc xin sởi và tiêm vét vắc xin sởi với mục tiêu đạt trên 95% số trẻ dưới 2 tuổi (đối với TP. Hồ Chí Minh là dưới 3 tuổi) chưa được tiêm vắc xin sởi hoặc tiêm chưa đủ mũi được tiêm vắc xin sởi trong dịp này. Đến nay 63/63 tỉnh, thành phố đã triển khai chiến dịch tiêm vắc xin sởi này và quyết tâm hoàn thành trong tháng 4/2014. Đến nay, một số tỉnh miền núi ở phía Bắc như Yên Bái, Lào Cai, Sơn La, Hà Giang, Tuyên Quang… trước đây có số mắc sởi cao tại một số xã nay đã giảm mạnh, chỉ còn ghi nhận một vài ca lẻ tẻ hoặc không còn ghi nhận ca bệnh.

Dịch bệnh luôn có những diễn biến phức tạp, Bộ Y tế sẽ tiếp tục nghiên cứu, theo dõi chặt chẽ tình hình dịch bệnh để cung cấp thông tin cho người dân và triển khai các biện pháp phòng chống dịch phù hợp, đồng thời tiếp tục đôn đốc triển khai quyết liệt chiến dịch tiêm vắc xin sởi nhằm kiểm soát hoàn toàn một cách chủ động bệnh sởi trên phạm vi toàn quốc.

PV: Ở thời điểm này, ông có khuyến cáo gì với các bậc phụ huynh để họ có biện pháp phòng tránh bệnh sởi cho trẻ và tránh tâm lý hoang mang?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Đúng là hiện nay có hiện tượng quá tải ở một số bệnh viện tuyến trên còn các bệnh viện tuyến tỉnh thì không có hoặc có rất ít bệnh nhân sởi và số liệu theo dõi của chúng tôi cũng thấy có rất nhiều bệnh nhi được đưa vào thẳng bệnh viện tuyến Trung ương.

Như chúng ta đều biết sởi là một bệnh dễ lây qua đường hô hấp. Nếu trẻ chưa có miễn dịch với sởi lại tiếp xúc với trẻ mắc sởi thì nguy cơ lây bệnh rất cao. Vì thế, nếu trẻ có dấu hiệu mắc bệnh nào đó trong đó có cả mắc sởi, người dân nên khám trước ở tuyến cơ sở để có được hướng dẫn điều trị hợp lý chứ không nên đi thẳng lên bệnh viện tuyến Trung ương. Thực tế hiện nay các bệnh viện tuyến tỉnh, huyện cũng có đủ năng lực điều trị bệnh sởi và có đủ giường bệnh để thực hiện việc cách ly, phòng chống lây nhiễm, hạn chế tối đa nguy cơ lây nhiễm trong bệnh viện.

Bộ Y tế cũng đã chỉ đạo các bệnh viện không chuyển các bệnh nhân lên tuyến trên trong khả năng điều trị của mình để tránh các trẻ em bị mắc các bệnh khác mà không bị mắc sởi sẽ dễ bị lây nhiễm sởi khi tiếp xúc với bệnh nhân sởi (kể cả ngay từ phòng khám bệnh chứ chưa cần vào điều trị trong bệnh phòng), hoặc ngược lại, các trẻ em mắc sởi nhẹ chỉ cần điều trị tuyến dưới nếu lên tuyến trên dễ mắc các bệnh truyền nhiễm khác nặng hơn vì tuyến trên bao giờ cũng có bệnh nhân nặng và nguy hiểm về đó điều trị.

Trong lúc này mặc dù đã cố gắng hết sức, bệnh viện tuyến Trung ương đã quá tải rất nhiều, không đủ giường bệnh để thực hiện cách ly, phòng chống lây nhiễm nên nguy cơ nhiễm vi rút sởi hoặc các bệnh nhiễm trùng khác trong bệnh viện là rất lớn.

Thực tế tại Bệnh viện Nhi Trung ương sau khi đã dành các phòng làm việc của bác sỹ cho điều trị bệnh nhân sởi, số trẻ phải nằm ghép vẫn cao, điều này không thể đảm bảo việc phòng chống lây nhiễm chéo. Vì thế, người dân nên cho con đi khám tại các bệnh viện tuyến cơ sở, phối hợp chặt chẽ với thầy thuốc theo dõi sát diễn biến của con mình để báo cho các thầy thuốc điều trị kịp thời. Đồng thời các gia đình cũng lưu ý trong việc chăm sóc về dinh dưỡng và vệ sinh cho trẻ để tránh nguy cơ mắc các biến chứng do sởi gây ra.

Tôi nhấn mạnh là để trẻ em không mắc sởi, biện pháp duy nhất là các bà mẹ phải đưa con em đi tiêm phòng sởi đầy đủ và đúng lịch.

PV: Xin cảm ơn ông!