Nôn là động tác do các cơ thành bụng đột nhiên co bóp mạnh, hoành cách mô đẩy lên, tiền vị của dạ dày mở ra, các cơ dạ dày co thắt mạnh tống dịch, thức ăn trong dạ dày lên miệng và ra ngoài. Trước khi nôn, ta thường có cảm giác buồn nôn và nếu làm mất cảm giác này thì sẽ không nôn. Buồn nôn và nôn là triệu chứng của nhiều rối loạn và do nhiều nguyên nhân gây ra.

 

Nguyên nhân gây ra nôn

 

Những nguyên nhân gây ra buồn nôn, nôn có thể kể: ngộ độc thực phẩm (nôn được xem là phản ứng cần thiết loại chất độc ra khỏi cơ thể bằng đường miệng), do thai nghén (nôn xảy ra trong mấy tháng đầu thai kỳ), do dùng thuốc (thuốc trị ung thư gây nôn mửa rất nặng), do say tàu xe, máy bay (hay gặp nhất).

 

Chúng ta nên biết, tai là cơ quan không chỉ đảm nhận chức năng nghe (thính giác) mà còn giúp điều chỉnh thăng bằng, định hướng cho cơ thể. Khi đi tàu xe, máy bay, do có sự chuyển động, bộ phận tai trong (gồm ốc tai, tiền đình) ở một số người nhạy cảm bị kích thích không tương hợp với mắt nhìn sự chuyển động sẽ làm cho buồn nôn.

 

Say tàu xe, máy bay còn gây chóng mặt, nôn nao, toát mồ hôi. Say tàu xe, máy bay không chỉ do sự chuyển động mà còn kết hợp với yếu tố tâm lý. Bởi vì, có người vốn có chứng say tàu xe chỉ cần nhìn thấy tàu xe chứ chưa bước lên đã cảm thấy xây xẩm nôn ọe rồi, do chỉ thuần có sự liên tưởng bởi tâm lý gây ra.

 

Trên đây là những nguyên nhân gây nôn mà đa số chứng nôn thuộc loại nhẹ hoặc tự giới hạn, nếu nguyên nhân được loại trừ sẽ hết nôn. Nhưng ta cần phải đặc biệt lưu ý, chứng nôn có thể do nhiều nguyên nhân bệnh lý phức tạp ở hệ thần kinh trung ương, ở hệ tiêu hóa, các trường hợp này cần phải được bác sĩ khám để điều trị nguyên nhân. Dùng thuốc chống nôn bừa bãi ở những trường hợp này sẽ nguy hiểm, do che mất triệu chứng mà triệu chứng ấy cần được bác sĩ nhận định để chẩn đoán bệnh.

 

Nơi điều khiển phản xạ nôn nằm ở hành tủy trên não và trên não cũng có vùng gọi là vùng nhạy cảm nếu bị kích thích sẽ gây hiện tượng buồn nôn và nôn. Không những thế, dọc theo đường tiêu hóa trên như: vùng hầu, thực quản, dạ dày, hay như bộ phận tai trong đã kể ở trên, có những nơi gọi là thụ thể nếu bị kích thích sẽ truyền sự kích thích này theo dây thần kinh lên não kích thích vùng nhạy cảm trên não để gây nôn. Vì vậy, các thuốc chống nôn nói chung đều tác động đến các thụ thể gây sự ức chế, tác động lên hệ thần kinh làm giảm sự kích thích, gây an thần hoặc làm giảm sự co thắt ở đường tiêu hóa để làm giảm cảm giác buồn nôn. Cảm giác buồn nôn không còn nữa để hạn chế được nôn.

 

Các thuốc chống nôn

 

Có thể chia làm 5 loại:

 

Thuốc trị loạn thần: như clorpromazine, haloperidol… Lưu ý, chỉ có bác sĩ quyết định khi nào dùng thuốc trị loạn thần để chống nôn, vì vậy, chỉ dùng thuốc loại này khi có sự chỉ định của bác sĩ, không được tự ý dùng tùy tiện.

 

Thuốc kháng histamin ở thụ thể H1: như promethazine, diphenhydramine, dimenhydrinate, cinnarizine… Đây là các thuốc chống dị ứng nhưng đồng thời chống nôn, thường được dùng để chống say tàu xe, máy bay.

 

Thuốc chống tiết cholin: như scopolamine TTS, có dạng là miếng băng dán, dán vào sau tai để chống say tàu xe. Thuốc này chống co thắt, làm giảm sự co thắt ở đường tiêu hóa nên làm giảm buồn nôn và nôn.

 

Thuốc chống tiết dopamine như:metoclopramide, domderidone, ngoài chống nôn còn trị khó tiêu đầy bụng.

 

Thuốc kháng thụ thể serotonin 5-HT3: như ondansetron, granisetron…, dùng để trị nôn mửa nặng do xạ trị hay do dùng thuốc trị ung thư. Riêng buồn nôn, nôn do “cứ lên tàu xe, máy bay là say” rất thường hay gặp, cho nên xin nêu một số ghi nhận như sau:

 

- Có thể thực hiện một số biện pháp nhằm giảm bớt sự kích thích đưa đến say tàu xe, máy bay bằng cách: ngồi ở chỗ thoáng mát, đầu tựa nơi cố định, không đọc sách báo hoặc nhìn các vật di chuyển bên ngoài (nhắm mắt là tốt nhất), đắp khăn mát lên trán, không ăn uống quá no… Tuy nhiên, ở nhiều người bắt buộc phải dùng thuốc chống nôn.

 

- Để chống say tàu xe, nếu dùng thuốc chống nôn dạng uống, các bạn nên lưu ý uống đúng liều lượng theo sự chỉ dẫn và nên uống 30 phút trước khi lên tàu xe. Nếu dùng dạng thuốc dán vào da sau tai nên dán 6 giờ trước khi lên tàu xe, để thuốc có đủ thời gian cho tác dụng.

 

- Dùng các loại thuốc trên có thể bị tác dụng phụ, như dùng nhóm thuốc chống tiết cholin dù là dạng băng dán vào da sau tai có thể bị khô miệng, khó tiểu, nhìn mờ… Hoặc dùng kháng histamin, ngoài tác dụng phụ giống như thuốc tiết cholin chống co thắt vừa kể còn bị ngầy ngật buồn ngủ rất khó chịu.

 

- Có thể dùng thảo dược là gừng để phòng chống nôn, say tàu xe. Từ lâu, gừng đã được sử dụng phòng chống nôn theo kinh nghiệm dân gian. Đặc biệt, từ đầu những năm 1980 đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu chứng thực gừng có thể trị nôn mửa mà không gây tác dụng phụ như các thuốc hóa dược. Đối với người dễ bị say tàu xe, trước khi bước lên tàu xe nên chuẩn bị mang theo củ gừng đã xắt lát, để khi yên vị, thỉnh thoảng ngậm 1 lát gừng. Dùng gừng chống nôn say xe là biện pháp dân gian đã đuợc khoa học chứng thực.